Sociale media zijn niet nieuw. Ze bestaan al sinds de uitvinding van het internet. Het internet is ontstaan uit een digitaal netwerk tussen universiteiten dat werd gebruikt om informatie te delen en boodschappen uit te wisselen. Het was in wezen het eerste sociale digitale medium. Wat betreft het uitwisselen van boodschappen en informatie is er eigenlijk niets veranderd. Wat wel is veranderd zijn de mogelijkheden voor het zenden en ontvangen van informatie, de hoeveelheid verbindingen (praktisch de hele wereld) en het soort informatie die we de wereld insturen. Als we het hebben over sociale media, gaat het om digitale, sociale netwerken. Kenmerkend van deze netwerken zijn de dialogen en interactie tussen onderlinge gebruikers, zonder tussenkomst van professionele partijen. Interactie betekent hier dat iedere gebruiker zowel zender als ontvanger is binnen het medium. De sociale media van nu stellen ons in staat overal en altijd onszelf te presenteren aan anderen. We laten zien wat we leuk vinden om te doen, naar welke feestjes we gaan en hoe gaaf die wel niet waren, en we delen alle foto’s die we hebben. Als we ons facebookprofiel even niet kunnen updaten omdat we op de wc zitten, sturen we snel een tweet.

Bovenal gebruiken we sociale media om onze contacten te onderhouden en in contact te komen met nieuwe mensen. Aan de ene kant gaat het om oppervlakkig contact (Ken je deze band al? Ja, cool! – like, lol), maar aan de andere kant ontstaan hechte relaties die zich soms alleen in de digitale wereld afspelen. Mensen die elkaar elke dag online ‘zien’, raken erg gesteld op elkaar, of worden zelfs verliefd. De sociale media hebben een plek verworven in ons dagelijks leven en dus ook in ons liefdesleven.

Bram van Splunteren maakte voor de VPRO een documentaire over de nieuwe mogelijkheden die sociale media het liefdesleven van de Facebook- en Twittergeneratie te bieden hebben. De documentaire is een mozaïekvertelling van verhalen over mensen bij wie de digitale tools een grote rol spelen in hun liefdesleven. Bijvoorbeeld twee stellen die zo bezig zijn met hun sociale netwerken, dat er meer aandacht is voor hun telefoon dan voor elkaar. Als experiment proberen ze om het een week zonder Facebook, twitter en MSN uit te houden. Dat valt nog niet mee. Een vrouw van middelbare leeftijd die eerst een online relatie opbouwt met iemand voordat ze elkaar in het echt ontmoeten. Amanda (20) uit Australië is na drie jaar chatten met Patrick (18) uit Almere naar Nederland is gekomen om bij hem in te trekken. Zij hebben via sociale media de liefde van hun leven gevonden. Als laatste in de documentaire wordt Agnes gevolgd. Zij is getrouwd en heeft een dochter van vijftien. Door online flirten is ze verliefd geworden op een andere man. Ze zoekt hem op en ontdekt dat de werkelijkheid anders is dan zij dacht. Hoewel zij de werkelijkheid kent, jaagt zij liever haar fantasie na dan haar huidige leven te behouden, want zegt zij: ‘De fantasie is toch veel mooier? De werkelijkheid is maar saai.’

Sociale media spelen bij veel mensen een grote rol in hun leven. Zoals de documentaire ook aantoont: sommige mensen kunnen moeilijk meer zonder. Ze zijn verslaafd geraakt aan berichtjes sturen en checken, contacten onderhouden en activiteiten van anderen volgen. Dat de sociale netwerksites een rol kunnen spelen in ons liefdesleven is duidelijk, maar waarom is dat zo? Wat doen sociale media en in welke behoefte voorzien ze ons?

Prof. dr. Jan van Dijk is Hoogleraar Communicatiewetenschappen aan de Universiteit Twente. Hij werkte mee aan het Basisboek Social Media en legt uit wat sociale media voor ons doen. Ieder mens heeft een onbewuste behoefte aan contact. Het is een individuele behoefte aan sociale relaties en aandacht. Volgens de bekende psycholoog Maslow komt de sociale behoefte overeen met de individuele basisbehoefte aan relaties en aandacht. Sociale media voorzien in die behoefte om contacten te onderhouden. Dat verklaart de snel stijgende populariteit van sociale netwerksites.

Sociale media zijn ook populair omdat ze concrete beloningen bieden. Er zijn vier redenen te onderscheiden: amusement, informatie verwerven, identiteit ontwikkelen en sociale omgang. Sociale media voorzien in al deze behoeften en hebben daardoor een grote aantrekkingskracht. Sociale media zijn om een aantal redenen zeer toegankelijk, aldus Van Dijk. Ten eerste zijn ze vergelijkbaar met andere media omdat ze ongeveer hetzelfde kunnen. Dat maakt het makkelijker het medium te accepteren. Via sociale netwerksites kun je berichten versturen, zoals je dat per mail of sms ook doet. Verder zijn sociale media eenvoudig in gebruikt. Als een medium lastig te bedienen is schrikt dat mensen af. Bij sociale media kan zelfs een kind gemakkelijk een profiel aanmaken. Ook dit zorgt voor een snelle acceptatie bij een grote groep mensen. Ten derde is de drempel om sociale media te gebruiken erg laag. Bij een nieuw medium is er altijd tijd nodig om het even uit te kunnen proberen. Zodra je bij sociale netwerksites een profiel hebt aangemaakt kun je meteen beginnen met experimenteren en het verkennen van de mogelijkheden.

Veel sociologen zien individualisering als één van de belangrijkste trends van de westerse samenleving. Sociale media (en digitale media in het algemeen) dragen bij aan deze individualisering. De maatschappij waarin wij leven is een netwerkmaatschappij, zegt Van Dijk. In een netwerkmaatschappij communiceert ieder individu met andere individuen via sociale- en media-netwerken. Sociale media zijn een sociaal netwerk en een mediumnetwerk in één. Ze bieden de mogelijkheid voor het individu om zelf het vertrekpunt te zijn en toch een sociaal leven te leiden. Sociale netwerksites hebben vooral bij de jonge Facebook- en twittergeneratie voor een groot deel face-to-face-contact vervangen. Voor contact met al onze vrienden hoeven we de deur niet meer uit.

Socioloog Tom Gouman, afgestudeerd op informele netwerken en gespecialiseerd in sociale media, beaamt dat er weliswaar een verschuiving is van face-to-face-contact naar virtueel contact, maar dat persoonlijk contact niet onbelangrijker wordt. Gouman: ‘Een groot deel van de berichten op bijvoorbeeld Facebook gaan over gezamenlijke belevenissen. Als je niets met andere samen doet, is er ook niets om over te communiceren op het sociale netwerk.’ Gouman denkt wel dat contact online anders is dan offline contact. Je hebt het misschien wel over dezelfde dingen, maar een gesprek op Facebook is toch heel anders dan wanneer je iemand in het echt ziet. Sociologie kijkt naar de mate van verbondenheid tussen mensen, zegt Gouman. Bij de analyse van onderlinge relaties wordt een onderscheid gemaakt tussen sterke en zwakke verbindingen. Met familie en vrienden hebben we een sterke binding, met kennissen of collega’s meestal een zwakke. Sociale media hebben ervoor gezorgd dat we meer zwakke verbindingen in onze netwerken hebben, maar niet dat onze sterke verbindingen zijn afgenomen of toegenomen. Ze kunnen die sterke verbindingen wel verstevigen, maar voor creëren en onderhouden van sterke verbindingen zullen echte, offline ontmoetingen altijd een belangrijke rol blijven spelen. Vaak wordt gesteld dat sociale media er voor zorgen dat het contact met vrienden oppervlakkiger wordt, maar dat hoeft dus niet zo te zijn. Misschien worden sommige contacten juist dieper doordat mensen zich meer open durven op te stellen vanwege het gevoel van afstand dat sociale media geven?

Het is wel zo dat iedereen zich op sociale netwerken mooier en beter kan voordoen dan hij of zij in het echt is. Maar dat valt nog reuze mee in vergelijking met de profielen op datingsites. Uit een onderzoek van het Amerikaanse bureau Lab 42 is gebleken dat 77% van de mensen geen heil zien in datingsites, omdat mensen daar vaak liegen over zichzelf. Een profiel op Facebook geeft meestal een meer nauwkeurige indruk van iemand. Een op de vier ondervraagden gaf aan dat ze iemand die ze online leuk vonden, ook in het echt zouden willen ontmoeten. Van de ondervraagden ontmoet 42% liever mensen persoonlijk. Een groot deel, 64%, gaf aan wel eens geflirt te hebben via sociale media.

Hoewel de meeste mensen hun geliefde nog steeds door persoonlijke ontmoetingen zullen vinden, kunnen sociale media dus zeker bijdragen aan het vinden en eventueel ontmoeten van mogelijke partners. Enkel vluchtig contact via de sociale netwerken, zoals tweets, krabbels en likes, is meestal niet voldoende om een sterke band met iemand op te bouwen. Maar soms is het tegendeel waar. Dat blijkt wel uit de relatie van Amanda en Patrick uit de documentaire, die enkel door contact via sociale media verliefd werden en elkaar uiteindelijk na drie jaar in het echt ontmoetten. Het toont aan dat, ook al blijft online contact vaak afstandelijk en is een uitwisseling van berichtjes en muziek- of filmvoorkeuren niet te vergelijken met een echte ontmoeting, verliefdheid tussen de oren zit. In ons hoofd kunnen we iemand, zonder hem of haar echt goed te kennen, allerlei eigenschappen toedichten om van die persoon een perfect beeld te creëren, dat niet altijd zal kloppen. Wanneer Agnes in de loop van de documentaire toegeeft aan haar gevoelens voor de ‘perfecte man’ die zij via Facebook heeft leren kennen, blijkt dat ze verliefd is geworden op een fantasie. Sociale media kunnen dus een grote rol spelen in je liefdesleven, maar het is maar net hoeveel je dat toelaat.