‘The more we act like the world, the more we become like the world.’ Dit citaat is kenmerkend voor de Amish en komt uit het artikel ‘De Amish en hun culturele grensbewaking’ van Martine Vonk (2004). Zij heeft voor haar promotieonderzoek drie maanden bij deze geloofsgemeenschap geleefd. De Amish vormen een strenggelovige stroming in Amerika en zijn ervan overtuigd dat hun traditionele waarden en normen, in tegenstelling tot die van de omliggende moderne westerse samenleving, de juiste zijn. Door zich af te schermen van de moderne wereld, zo blijkt uit het citaat, voorkomen ze dat hun normen en waarden verloren gaan. Deze mensen zetten zichzelf duidelijk als buitenstaanders neer. Een interessante studie op het gebied van buitenstaanders is Outsiders, geschreven door theoreticus Howard Becker (1963). Volgens hem zijn buitenstaanders mensen die zich deviant, oftewel afwijkend gedragen. Zijn belangrijkste uitgangspunt hierin is dat gedrag niet per definitie deviant is, maar dat gedrag als deviant wordt gelabeld door sociale groepen. Dit wordt de labeling theory genoemd. Een logisch voortvloeisel uit de gedachte dat afwijkend gedrag een product is van sociale groepen, is dat de definitie hiervan tussen groepen kan verschillen. In dit essay zullen Beckers theorieën worden toegepast op de Amish. Hiertoe worden achtereenvolgens belangrijke theorieën van Becker over cultuur, het carrièreproces van deviant gedrag en de veelzijdigheid van het begrip deviantie vergeleken met de werkelijkheid bij de Amish (zoals Vonk deze heeft beschreven).

De cultuur van de Amish

Een belangrijke theorie van Becker gaat over het ontstaan van cultuur. Hij geeft aan dat wanneer mensen met hetzelfde deviante gedrag interacteren, ze een cultuur kunnen ontwikkelen. Deze cultuur zorgt ervoor dat de problemen die ontstaan, doordat een groep zich anders gedraagt dan de rest van de samenleving, worden verminderd. Een manier hiervoor is zelfsegregatie: als een groep zich afscheidt van de rest van de samenleving. Dit is sterk het geval bij de Amish. Dit komt goed naar voren in de volgende tekst uit de bijbel, die de Amish, zoals overigens veel teksten, letterlijk interpreteren: ‘Wordt niet gelijkvormig aan de wereld.’ (Romeinen 12:2) Hierdoor kunnen zij een eigen identiteit vormen.

De identiteit van de Amish wordt bepaald door de waarden in hun gemeenschap. De belangrijkste waarden zijn gehoorzaamheid aan God, zorg voor het gezin en de gemeenschap, nederigheid, eenvoud, kleinschaligheid, geweldloosheid en een hoog arbeidsethos. In de omliggende maatschappij wordt de identiteit van iemand daarentegen bepaald door individuele aspecten zoals scholing, geld en zelfontplooiingactiviteiten. De waarden in een dergelijke, meer individualistische samenleving zijn bijvoorbeeld vrijheid, zelfverwerkelijking, competitie, materialisme en hedonisme (genot is het hoogste goed).

De afscheiding om de hiervoor genoemde waarden te behouden vindt op verschillende manieren plaats. Om te beginnen scheiden de Amish zich geografisch af, door in kerkdistricten te wonen die alleen voor hen toegankelijk zijn. Kerkdistricten zijn gemeenschappen met maximaal 35 gezinnen gelegen in een straal van ongeveer 30 kilometer. Ook taalkundig scheiden zij zich af door het gebruiken van een Duits dialect, het Deits. Verder verschilt de kleding doordat deze eenvoudig en functioneel is, in tegenstelling tot de modetrends in het moderne westen. De vrouwen dragen bijvoorbeeld een schort, waardoor zij aantonen dat ze bereid zijn hard te werken. Ten slotte scheiden de Amish zich af door zich vooral te verplaatsen met de buggy: het paard en wagen. De auto wordt afgewezen, omdat dit tot te veel persoonlijke vrijheid leidt en dus de waarden van de Amish bedreigt. Dit valt ook af te lezen uit de volgende uitspraak van David Kline, een predikant, boer en schrijver: ‘As long as we stay with the horse we can keep our society.’

De carrière van de Amish

Een andere interessante theorie van Becker is dat je een aantal opeenvolgende stappen moet zetten, een ‘carrière’ moet maken, voordat je afwijkend wordt. Als je bijvoorbeeld deviant bent omdat je regelmatig een joint rookt, heb je eerst de techniek moeten leren, vervolgens deze leren combineren met het gevoel van high zijn en ten slotte deze effecten prettig leren vinden. Ook bij de Amish is er sprake van een proces dat uiteindelijk leidt tot deviantie. Kinderen moeten voordat ze goed Amish kunnen zijn immers de normen en waarden leren kennen.

Kinderen leren tijdens de opvoeding thuis dat familie heel belangrijk is. Ze leven immers met verschillende generaties van de familie onder een dak samen. Ook leren ze het geloof kennen als ze met hun familie mee gaan naar de kerk. Op school leren ze de waarden en normen van hun groep en de religie kennen. De Amish hebben, na een lange politieke strijd, sinds 1972 hun eigen scholen, die nu zijn geïntegreerd met hun hele manier van leven. Kinderen gaan tot hun veertiende naar school, waarna ze thuis verder worden opgeleid in een vak. Hoger onderwijs wordt gewantrouwd. Te veel kennis kan volgens hen leiden tot onafhankelijkheid en machtsmisbruik. Door al jong mee te werken wordt het arbeidsethos aangeleerd. Werk wordt gezien als een roeping en een vreugde, wat ouders graag overdragen aan hun kinderen. Vonk hoorde tijdens haar onderzoek dan ook vaak: ‘We want to teach our children to enjoy working.’ Door deze instelling is de scheiding tussen werk en vrije tijd veel onduidelijker dan elders.

Als jongeren dit proces hebben doorlopen, als zij een carrière hebben gevolgd, moeten zij beslissen of ze deel willen uitmaken van de gemeenschap. Deze keuze wordt gemaakt tijdens ‘de Meidung’. Dit is een doopritueel waarbij iemand wel of niet officieel toetreedt tot de Amish-gemeenschap. Wie dit niet doet wordt uitgestoten. Ook als je later besluit de gemeenschap te verlaten is uitsluiting het geval. Als jongvolwassenen beslissen lid te worden van de gemeenschap kunnen zij gezien worden als ‘officieel’ deviant voor de moderne samenleving. Als zij dit niet willen, worden zij deviant voor de Amish. Slechts twintig procent van de jongeren kiest ervoor om de gemeenschap te verlaten.

Perceptie van deviant gedrag

Naast theorieën over cultuur en de carrière tot deviant gedrag schenkt Becker ook veel aandacht aan de perceptie van deviant gedrag. Allereerst stelt hij dat mensen die ingebed zijn in een subcultuur, zoals een religie, zich er soms niet bewust van zijn dat ze zich afwijkend gedragen in de ogen van anderen. Dit geldt niet voor de Amish. Ondanks de inbedding in hun gemeenschap zijn zij zich heel goed bewust van wat zich in de buitenwereld afspeelt en proberen ze zich tegen ongewenste invloeden te verzetten. Dit betekent dat zij soms aspecten overnemen uit de moderne westerse wereld. De Amish denken bij iedere innovatie na over de mogelijke langetermijngevolgen hiervan voor hun waarden en hun identiteit en of de innovatie dus gewenst is.

Er zijn in het algemeen verschillende types afwijkend gedrag, afhankelijk van het soort gedrag en de perceptie ervan. Het eerste type houdt in dat iemands gedrag wordt gezien als deviant, terwijl dit niet zo is. Dit noemt Becker een valse beschuldiging. Het tweede type deviant gedrag, ‘pure deviantie’, is dat iemand een regel overschrijdt en dit ook zo voelt. Het laatste type afwijkend gedrag, ‘geheim deviant’, houdt in dat iemand de regels overschrijdt, maar dit niet zo voelt. Ten slotte is er ook gehoorzaam gedrag in de vorm van bevestigend handelen.

Als de Amish als buitenstaanders worden gezien zou je kunnen zeggen dat er sprake is van geheime deviantie. Ondanks dat deze groep zich niet aan de westerse moderne waarden houdt (vlot gekleed gaan, een mooi huis en een leuke auto nastreven), zien ze zichzelf niet als overtreder van normen. De Amish bestempelen juist die mensen als deviant die hen als buitenstaander zien. De anderen overschrijden immers belangrijke waarden als hard werken, sober leven en zorgen voor de familie. In de ogen van de Amish zien de anderen hun eigen gedrag ook niet als deviant. Hier is dus tevens sprake van geheime deviantie. Dit is opvallend. Bij veel groepen buitenstaanders zie je dat ze worstelen met hun normen en waarden en die van de omliggende samenleving. Denk hierbij aan homo’s, prostituees en drugsgebruikers die bang zijn voor het oordeel van hun omgeving. Een mogelijke verklaring is dat de Amish een zodanig hechte gemeenschap hebben en zo weinig contact hebben met de buitenwereld, dat zij geen ‘last’ lijken te hebben van de buitenwereld.

Wroeging van gevoelens vindt daarentegen waarschijnlijk wel plaats bij de Amish die besluiten de gemeenschap te verlaten. Personen die een periode in de gemeenschap hebben geleefd waren totaal afgesloten van de rest van de wereld. Alle contacten, kennis en waarden die men heeft, zijn verbonden aan het ‘Amish zijn’. Wanneer je de gemeenschap verlaat zal deze je totaal uitsluiten. Je wordt dan niet meer als familie gezien en je bent niet meer gewenst in de gemeenschap. Veel Amish zullen door deze zware gevolgen waarschijnlijk neigen tot gehoorzaam gedrag.

Kritiek

Wat is nu de waarde van Beckers perspectief? Becker kijkt vanuit het interactionisme naar deviant gedrag en buitenstaanders. Hij bestudeert dus de interacties van mensen en de gevolgen hiervan. Dit doet hij op microniveau. Een voorbeeld hiervan is dat hij beschrijft dat een individu een carrière doorloopt om zich uiteindelijk deviant te gaan gedragen. In deze carrière hebben de mensen in je directe omgeving een grote invloed. Hier kan ik mij in vinden. Waarschijnlijk hebben vrienden inderdaad invloed op je blowgedrag en gelovige ouders invloed op de vraag of je gaat geloven.

Er is echter meer. Verschijnselen op macroniveau of elementen vanuit andere benaderingen hebben invloed op de hiervoor genoemde factoren. Welke vrienden je krijgt, hangt bijvoorbeeld af van naar welke school je gaat, wat afhangt van de buurt waarin je woont, wat afhangt van het inkomen van je ouders, wat weer afhangt van hun opleiding en de economische situatie. In het geval van de Amish zie je ook dat andere benaderingen van belang zijn. Door alleen hun religieuze opvatting te bestuderen, kun je bijvoorbeeld al voorspellen dat zij volgens de westerse normen deviant gedrag zullen vertonen. Hun religie schrijft immers een leven voor dat dusdanig afwijkt van het leven om hen heen dat zij logischerwijs buitenstaanders zullen zijn. Beckers benadering is volgens mij dus te beperkt.

Ook leidt Beckers theorie tot praktische problemen. Uit de verklaring van Becker komt naar voren dat jongeren bijvoorbeeld blowen doordat hun vrienden dat doen. Een beleidsmedewerker kan dan beslissen dat blowende vriendengroepen uit elkaar moeten worden getrokken. Hierna kan blijken dat de nieuwe vrienden van de jongens ook weer drugs gebruiken. Dit kan vervolgens verklaard worden door verschijnselen op een hoger niveau, of verschijnselen waar het interactionisme weinig aandacht voor heeft. Het drugsgebruik werd wellicht niet alleen veroorzaakt door de vrienden, maar bijvoorbeeld door de grote jeugdwerkloosheid, de verschijnselen die bij de puberteit horen of de beroerde thuissituatie. Naast een micro-interactionistische benadering is dus ook informatie op een hoger niveau en van een andere aard noodzakelijk om deviant gedrag te begrijpen en aan te pakken.

Conclusie

Al met al zijn de theorieën van Becker grotendeels toepasbaar op de Amish. Zij vormen inderdaad een cultuur om hun deviante gedrag mogelijk te maken en volgen een bepaald pad tot dit gedrag. Becker oppert dat inbedding in een hechte cultuur ervoor zorgt dat een groep zich niet bewust is van het afwijkende gedrag. De Amish zijn zich er echter wel degelijk van bewust dat zij zich anders gedragen, maar voelen dit niet als deviant. Zij zien het gedrag in de hun omringende westerse wereld juist als deviant. Zij voelen zich waarschijnlijk wel deviant als ze besluiten de gemeenschap te verlaten doordat ‘het Amish zijn’ grotendeels hun identiteit bepaalt. De visie van Becker is al met al heel interessant en noodzakelijk, maar te beperkt. Aandacht voor verschijnselen op een hoger niveau en een andere benadering zijn ook nodig om een volledig begrip van deviant gedrag en buitenstaanders te vormen.

Noten en/of literatuur

Becker, H., Outsiders. Studies in the sociology of deviance, New York, 1963.

Vonk, M., ‘De Amish en hun culturele grensbewaking’, in: In de Marge, 13, 3, 2004, pp. 8-14.